De Europese chemische industrie is hard geraakt door de recessie
De chemische industrie in Europa is hard geraakt door de wereldwijde recessie die volgde op de instorting van de economie in 2008. De totale verkopen, die tot dan toe jaarlijks met 5,1% stegen, daalden in de periode 2008-2013 met gemiddeld 0,1% per jaar.[1] In dezelfde periode steeg de wereldwijde vraag naar chemicaliën sterk, vooral in Azië en het Midden-Oosten. De productie buiten de EU groeide mee om deze vraag bij te houden. Hierdoor is China, met een jaarlijkse groei van 14%, op dit moment koploper in de productie van chemicaliën.[2] In Noord-Amerika en Europa, waar Europese bedrijven het grootste deel van hun chemische producten verkopen, was in deze periode daarentegen sprake van een verminderde vraag naar chemicaliën. Het Europese marktaandeel halveerde in deze tijd daarom van 31,6% in 1993 naar 16,7% in 2013.[3]
De chemie-industrie in Europa heeft te maken met hogere energiekosten
De chemische industrie in Europa is daarnaast minder concurrerend door het moeilijke economische en juridische klimaat. Europa heeft bijvoorbeeld hogere energiekosten en kosten van grondstoffen dan zijn concurrenten. Daarnaast is de Europese regelgeving voor de chemische industrie sinds 2008 met 56% toegenomen. Hierdoor worden de kosten in Europa opgedreven en ontstaat er een ongelijk internationaal speelveld.[4] "Eén van de grootste uitdagingen in de chemiesector is energie: de stroomprijs", aldus Ben Roz, Business Manager bij Progressive in Amsterdam. "Tot wel 50% van de kosten voor het in bedrijf houden van een (petro)chemische fabriek zit in de elektriciteit die wordt verbruikt. Binnen Europa zien we wat dit betreft wel verschillen. In Duitsland wordt bijvoorbeeld veel stroom opgewekt en is de prijs lager dan in de meeste andere Europese landen. In Nederland liggen de kosten voor stroom juist hoger, wat bedrijven hier een duidelijk nadeel oplevert. Maar ook in Duitsland liggen de stroomkosten nog steeds veel hoger dan in het Midden-Oosten of Azië. “Een tweede en zeer groot nadeel voor de Europese chemie-industrie is de Europese regelgeving. De normen voor veiligheid en kwaliteit zijn hier zeer streng en duurzaamheid staat hoog op de agenda. Hierdoor liggen de productiekosten hoger."
De energieproductie verschuift oostwaarts
Sommige Europese bedrijven hebben op deze ontwikkelingen gereageerd door productiefaciliteiten voor bulkchemicaliën af te stoten naar bedrijven in Azië of het Midden-Oosten, of ze geheel te sluiten. In Europa worden verreweg de meeste kraakinstallaties gesloten. In het voorjaar van 2011 was dit aantal het grootste en vond maar liefst 71,4% van alle sluitingen wereldwijd plaats in Europa.[5] Bedrijven in de eerdergenoemde regio's kochten de kraakinstallaties op, zodat zij sneller productievestigingen in hun eigen land op konden zetten, legt Ben uit: "Chinese en Indiase bedrijven en bedrijven uit het Midden-Oosten hebben een hoop installaties in Nederland opgekocht, omdat je technologie nu eenmaal niet zo eenvoudig kunt kopiëren. Als je dezelfde installatie ook in je eigen land wilt bouwen, moet je mensen sturen om erachter te komen hoe dat werkt. Je moet inzicht hebben in de veiligheidsprocedures, in de risico's rond de productie van de betreffende chemicaliën en in de specifieke uitdagingen die zich bij de productie voordoen. Door de productiefaciliteit helemaal op te kopen, krijg je rechtstreeks toegang tot een in bedrijf zijnde installatie, die je vervolgens probeert na te maken." Hetzelfde is te zien in heel West-Europa, stelt Ben: "Uiteindelijk kan Europa financieel niet meer concurreren."
Bedrijven kunnen profiteren door joint ventures aan te gaan
Sommige bedrijven hebben ervoor gekozen zich op iets anders te concentreren. Dupont heeft bijvoorbeeld zijn aandacht verlegd naar landbouw en voedsel, en naar persoonlijke verzorging. Andere bedrijven zijn joint ventures aangegaan. Chemische productie in het Midden-Oosten en Azië wordt vaak door de overheid gesubsidieerd, waardoor de kosten veel lager zijn. Europese bedrijven kunnen hiervan profiteren door een joint venture aan te gaan waarin ze zelf de regie houden, terwijl de productievestigingen zich aan de andere kant van de wereld bevinden. Zo hebben AkzoNobel en DSM beide fors geïnvesteerd in het bouwen van vestigingen in Azië.
Geavanceerde technologie in Europa
Andere organisaties verleggen hun focus naar specialty chemicals. Europa heeft hierbij een enorm voordeel: het heeft een voorsprong van tientallen jaren op het gebied van geavanceerde technologie en Research & Development. Ondernemingen op andere gebieden in de wereld zullen hier nog vele jaren niet aan kunnen tippen. Tegen die tijd zijn de economische omstandigheden waarschijnlijk weer aanzienlijk gewijzigd.
"Europa is altijd goed geweest in technologie", zegt Ben. "Europa ligt wat dit betreft altijd een stap voor op de rest. We hebben gezien dat sommige bedrijven hun productiefaciliteiten voor bulkchemicaliën in de uitverkoop doen, maar wel hun merken voor specialty chemicals aanhouden. Deze bedrijven, die zich volledig richten op speciale chemicaliën, doen het goed."
Professionals gespecialiseerd in processen en R&D profiteren
Deze veranderingen zullen duidelijk invloed uitoefenen op de arbeidsmarkt. Procestechnologen en procesingenieurs, en de mensen die actief zijn in R&D, vormen twee groepen professionals die waarschijnlijk gaan profiteren van de toegenomen vraag naar hun expertise.
Energiebedrijven moeten nadenken over een duurzaam productieproces
"Ongeveer 10 jaar geleden werd gezegd dat de chemische sector in Europa zou instorten", zegt Ben. "Dat is niet gebeurd, maar de sector is zeker ingrijpend veranderd. Slimme bedrijven hebben de overstap naar specialty chemicals gemaakt, al was het alleen maar omdat deze niet gemakkelijk in het buitenland te produceren zijn. Een andere reden is dat wanneer een Europees chemiebedrijf over een uniek product en een uniek productieproces beschikt, ze die technologie niet zullen verkopen voordat ze het maximale uit hun markt hebben gehaald. Natuurlijk komt er een moment waarop specialty chemicals ook in andere landen zullen worden geproduceerd."
Verplaatsing van het productieproces naar Afrika?
Tegen die tijd zullen die markten echter zelf ook duurder zijn geworden en wordt het dus moeilijker voor ze om hun concurrentievoordeel vast te houden. Hoewel Europa op dit punt al veel verder is, worden zorg voor het milieu en duurzaamheid ook voor de rest van de wereld steeds belangrijkere thema's. Bedrijven zullen moeten nadenken over een productieproces dat goed is voor het milieu. Hetzelfde geldt voor het gebruik van grondstoffen. "Als het zover komt, zouden we best wel eens een verdere verplaatsing van productie naar andere delen van de wereld kunnen zien. Naar Afrika bijvoorbeeld."
